Eye-opener
Donderdag 29 augustus maakte vlinderaar Nick Peeters zich op voor een lang weekend Zuid Limburg. Na een middag in het veld besloot hij ’s avonds in de tuin van zijn verblijf in Keutenberg toch nog even zijn nachtvlinderlamp aan te zetten. Immers, de omstandigheden waren prima: de temperatuur was gezakt tot net onder de twintig graden, het was droog weer en windstil. De ideale omstandigheden voor nachtvlinders. Al snel na het aanzetten van de lamp voor een geïmproviseerd laken vlogen de eerste soorten op het laken. Leuke soorten als essengouduil (Atethmia centrago) en essenspanner (Ennomos fuscantaria) waren in veelvoud aanwezig en lieten zich mooi bewonderen aan de eigenaren van de Bed en Breakfast en een ook in nachtvlinders geïnteresseerde buurman.

Halverwege de avond vloog er een apart ‘motje’ tegen het laken aan. Het uiterlijk kon omschreven worden als “donker met een op het oog zeer lang achterlijf”. Het dier werd in een potje aandacht bestudeerd en al snel meende Nick dat het wel eens om een grasmotachtige (Crambidae) zou kunnen gaan. Hij had al aardig wat ervaring met de zogenaamde grasmotten - het zijn tenslotte opvallende en forse micro’s waar je de namen in korte tijd van kunt leren - maar een dergelijk exemplaar had hij nog niet eerder onder ogen gekregen! Ook het toepassen van herkenningssoftware gaf geen uitsluitsel.

Jurrien van Dijk van De Vlinderstichting reageerde als eerste binnen een mobiele app-groep op een door Nick gemaakte foto. Hij suggereerde dat het hier zou gaan om Dolichartria punctalis, met de Nederlandse naam ‘sikkelvlekmot’. Tymo Muus bevestigde vervolgens dat het inderdaad om deze soort bleek te gaan, maar dat het ook nog eens om een absolute topwaarneming zou gaan. Nader onderzoek en navraag bij andere deskundigen resulteerde in de kennis dat het hier niet om de eerste waarneming bleek te gaan: in 2014 werd de soort al eerder in de regio waargenomen. De waarneming van Nick bleek dus een eye-opener. Sandra Lamberts en Arnold Wijker zagen op 17 juli 2014 een vlinder op hun laken verschijnen in de omgeving van het eveneens Limburgse Eys.

Twee zekere historische waarnemingen
De soort werd in 17 juli 1970 aan de Nieuwkoopse Plassen gevangen door wijlen Bob van Aartsen. De soort werd later, in 1984, ook in een zending planten van Perzische keizerskroon (Fritillaria persica) aangetroffen door de toenmalige Plantenziektenkundige Dienst. De toonaangevende lepidopteroloog Barend Lempke, bekend van het historische boek “Trekvlinders in Nederland” gaat ervanuit dat het ging om een migrant. Diverse publicaties zijn nagekeken op vermeldingen van deze soort na deze vondsten, maar het ziet er naar uit dit de enige historische vondsten van de soort zijn uit Nederland. Op Waarneming.nl staan een viertal waarnemingen vermeld afkomstig uit het jaar 1974 uit de collectie van wijlen Anton Cox, afkomstig van een drietal vindplaatsen in Limburg. Cox had zeer goed contact met diverse entomologen, het is dus onbekend waarom er nooit iets vermeld is over deze waarnemingen. Wij hebben de juistheid van de determinaties van deze vondsten (nog) niet kunnen verifiëren. Daarmee lijken de beide vondsten uit 2014 en 2019 de eerste vondsten na de enige veldwaarneming uit 1970 te zijn!

Een zuidelijke soort?
In grote delen van Europa is de sikkelvlekmot een algemene soort, maar in Noordwest-Europa blijft het een absolute zeldzaamheid. De soort wordt sporadisch gezien langs de kalkrijke kust in Zuid-Engeland, in delen van Denemarken, zuidelijk Scandinavië (waaronder in het zuiden van Zweden) en enkele gebieden in de deelstaat Noordrijn-Westfalen en Saarland. De soort is nog niet eerder vastgesteld in Luxemburg en België. Het is dus niet een echte zuidelijke soort, maar lijkt wel gebonden te zijn aan warme en onverstoorde gebieden. De sikkelvlekmot wordt in Duitsland beschouwd als een ‘relict’ van warme, kruidenrijke natuurgebieden waar de rups zou leven op een scala aan kruiden; met name de meer verwelkende plantdelen. De sikkelvlekmot is een soort die in de bekende buitenlandse gebieden nauwelijks lijkt te migreren omdat het vaak in de voor sikkelmot typische gebieden wordt waargenomen. Het exemplaar uit 2019 oogt bovendien kakelvers, dus de vraag is of Nederlandse waarnemingen uitsluitend migranten betreffen. Het herstel van Nederlandse natuur, in het bijzonder daar waar kruidenrijke vegetaties de kans krijgen zich optimaal te ontwikkelen, zou de kans op een permanente vestiging van deze soort kunnen vergroten. We wachten dus met spanning op nieuwe waarnemingen van deze vlindersoort.